Forrás: Magyar Rádió

Karácsony lengyel módra

2004. december 24., péntek 7:54

185 olvasás

Leszek Kryza atyával, a budapesti Lengyel Perszonális Plébánia vezetőjével beszélgetett Bozena Bogdanska-Szadai.

A lengyel katolikus egyház karácsonyi hagyományai rendkívül sokszínűek és néhány vonásukban eltérnek más országok ünnepi szokásaitól. Mit is érdemes tudni ezekről a szokásokról?

Mindenekelőtt meg kell jegyeznünk, hogy a lengyel karácsonyi hagyomány más-más formában funkcionál az ország egyes régióiban. Mielőtt rátérnénk ezen szokások tárgyalására érdemes néhány szót szólni az ünnepet megelőző adventi időszakról. A katolikus egyházban az ünnepvárásnak egyik meghatározó eleme a hajnali órában tartott, Szűz Mária tiszteletére felajánlott roráti szentmisék. Az elnevezés maga egy latin nyelvű karácsonyi dal első soraiból ered, mely a következőképpen hangzik: „Rorat Celides Super”. Ezen a szentmisén kerül meggyújtásra, az Angyali üdvözlet fényét hirdető ún. rorati gyertya is.

Ha már a gyertyákról esett szó, nem hiányozhat a felsorolásból az adventi koszorú készítésének hagyománya, mely német földről érkezett hozzánk. Köztudott, hogy a koszorú négy gyertyáját egymás után gyújtják meg advent soron következő négy vasárnapján. Külön érdekessége ennek a szokásnak, hogy harmadik alkalommal rózsaszínű gyertya kerül meggyújtásra, jelezvén, hogy közeleg az ünnep.

A lengyel katolikus egyházban az ünnep előtti várakozás időszakában lelkigyakorlatot tartanak – ez egyfajta örömteli elmélkedésnek felel meg. A gyermekek örömét szolgálja a legendákkal övezett Szent Miklós püspök alakját megidéző Mikulás megjelenése. A lengyel Mikulás külsejét tekintve kissé eltér magyar kollégájától, a piros kabát és sapka helyett püspöksüvegben és hozzátartozó ruházatban járja a nagyvárosok utcáit.

Advent négy hete elvezet bennünket a karácsonyi ünnep fényéhez, a Szentestéhez vagy más néven a Vigiliához. December 24.-e a lengyelek tudatában az ünnepi asztalon található 12 fogásként jelenik meg, ez a nap azonban jóval összetettebb szokásokat is magában rejt. Elég belelapozni Wladyslaw Reymont „Parasztok” című regényébe, ahol részletes leírást találhatunk a karácsonyi ünnepkör legmisztikusabb pillanatát megidéző szokásokról. Figyelemreméltó, hogy mennyi népszokás vert gyökeret a katolikus egyház hagyományaiban az éjféli misével, lengyelül „Pasterka”-val kezdődően. Az evangéliumi történet mindenki számára ismerős: „Valának pedig pásztorok azon a vidéken, akik künn a mezőn tanyáztak és vigyáztak éjszakán az ő nyájok mellett. És ímé az Úrnak angyala hozzájok jöve, és az Úrnak dicsősége körülvevé őket: és nagy félelemmel megfélemlenék. És monda az angyal nékik: Ne féljetek, mert ímé hirdetek néktek nagy örömet, mely az egész népnek nagy öröme lészen: Mert született néktek ma a Megtartó, ki az Úr Krisztus, a Dávid városában.” Ennek az eseménynek állít emléket a „Pasterka”.

Európában illetve a világ különböző tájain bizonyos eltérések figyelhetők meg: Brazíliában például az emberek táncra perdülnek örömükben a Szentmise után, Lengyelországban pedig mielőtt elindulnának a misére elfogyasztják a már említett 12 fogást. Ezt persze nem kell szó szerint érteni, hiszen a fogások között szerepelnek saláták,valamint édességek is. A lényeg, hogy az ünnepi asztalon természetesen nincs helye a húsból készült ételeknek, a legjellemzőbb ünnepi fogások például: a céklaleves (Barszcz), pierogi káposztával vagy gombával töltve, hering, halkocsonya, mákos és diós sütemények. A karácsonyi ételek széles skálája létezik az ország különböző régiójának megfelelően. Én Kaszub földről származom, ahol nagyon sok halat fogyasztanak az ünnep előestéjén.

Tovább folytatva a lengyel karácsonyi szokások elemzését, azt hiszem nem túlzás, ha azt állítjuk, hogy az ünnep megkoronázása az ostyatörés. Ez egy rendkívül érdekes jelenség, mely csak Lengyelországra jellemző, bár több nemezt is próbálta „kölcsönvenni” tőlünk. Németországban és Amerikában pl. nagyon szívesen fogadják a lengyel papot, hogy az megismertesse az ott élő emberekkel ezt a bensőséges szokást. Az ostyatörés hagyománya a kereszténység első éveire vezethető vissza. Ekkor a szentmisét még a katakombákban tartották, és csak néhányan vettek részt rajta. A misén Krisztus áldásának és adományának jeleként megáldották, majd megtörték a kenyeret, később szétosztották azok között, akik keresztényeknek vallották magukat. Az ostya összefüggésbe hozható még a zsidó Paschával is. Általánosságban véve azonban óriási szerepe van, hisz jelképe annak, hogy osztozunk a jóban, a nemes ügyekben. Ezt szimbolizálja fehér színe is. Ostyatörésnél, az ünnep előestéjén átszellemült hangulat uralkodik – a kölcsönös megértés, megbocsátás estéje ez. Számtalanszor megtörtént már, hogy azok az emberek, akik addig ellenségnek tekintették egymást, fehér ostyával a kezükben a bocsánatkérés szavaival békültek meg.

„Opłatek – symbol dzielenia się tym co dobre”

Rozmowa Bożeny Bogdańskiej – Szadai z proboszczem Polskiej Parafii Personalnej na Węgrzech ks. Leszkiem Kryżą SChr.

Polskie tradycje w Kościele Katolickim się bardzo bogate i trochę inne niż w innych krajach.Księże Proboszczu pomówmy może na ten temat, wszak wydaje mi się, że wbrew potocznym mniemaniom, niewiele o nich wiemy.

– Rzeczywiście, polska tradycja tak to nazwijmy „wokół świąteczna” jest bardzo rozbudowana i zróżnicowana w zależności od regionu Polski. Ja myślę, że zanim wejdziemy w te tradycje, zatrzymajmy się na okresie przedświątecznym, czasie Adwentu, który jest pięknym wejściem w okres Bożego Narodzenia.

Polskie zwyczaje adwentowe naturalnie również różnią się od siebie, ale są takie, które są najbardziej typowe dla tego okresu.

– Do tych najbardziej znanych zwyczajów zaliczyć możemy Roraty. Tak się złożyło, że miałem okazję Adwenty spędzać w różnych Wspólnotach nie tylko w Polsce, ale i zagranicą, ale Roraty pojawialy się zawsze. Ta msza święta ma swoje szczególne znaczenie. Dlaczego tak się nazywa i dlaczego ta msza jest?.Msza święta roratnia jest mszą poświęconą Najświętszej Maryji Pannie, a sama nazwa Roraty bierze się z pierwszych słów znanej łacińskiej kolędy „Roraty Celides Super”. Msza ta sprawowana jest najczęściej o świcie. W moich stronach przychodziło na nią mnóstwo ludzi. To czas nadający szczególny rys Adwentowi. Kolejny zwyczaj, który podobnie jak choinka przywędrował do nas z Niemiec to wieniec adwentowy z czterema świecami zapalanymi w kolejne niedziele, które uświadamiają nam, że ten czas nieustannie ucieka, coraz bliżej jest tajemnica Bożego Narodzenia. Jedna ze świec jest w kolorze różowym, co jest nawiązaniem właśnie do tego, że już niedługo Boże Narodzenie, a jest to trzecia niedziela Adwentu.Jest też świeca roratnia – zwykle biała, która właśnie przypomina Najświętszą Maryję Pannę, a światło zapalone podczas mszy roratniej to takie, które zapłonęło w Maryji podczas Zwiastowania.

W Polsce w czasie Adwentu zwykle odbywają się rekolekcje.

– Są one na stałe wpisane w życie każdej polskiej parafii. To jest czas wprowadzający w radosne przeżywanie Bożego Narodzenia.

Jeszcze w czasie Adwentu spotykamy zwyczaj bardzo lubiany przez dzieci, wszak odwiedza nas św.Mikołaj.

– Tak. 6 grudnia wspominamy św.Mikołaja, dobrego biskupa z Mirry, któremu historia „dopisała” różne sytuacje, ale prawdą jest, że on faktycznie żył i był dobry i z tym związany jest zwyczaj obdarowywania się nawzajem.

I tak doszliśmy do Bożego Narodzenia.Wigilia, choinka, święta, odwiedziny bliskich.Wydaje mi się, że niezbyt często zastanawiamy się nad ich duchową głębią.

– Pamiętać trzeba, że każdy zwyczaj ma swoje korzenie teologiczne. Warto się w nie zagłębić, bo potraktowanie Wigili jako wieczerzy i zakończenie wiedzy na tym, że ma być 12 potraw, opłatek i sianko to troszeczkę za mało. A czasami niestety do tego się sprowadza. Zazwyczaj w okresie przedświątecznym mamy dużo pracy, ale warto poszukać trochę czasu i w te zwyczaje się zagłębić.

Jeśli nie inaczej to warto poczytać chociażby „Chłopów” Wł.Reymonta, gdzie znajdziemy opisy przebogate.

– O tak. Nawet podręczniki teologiczne odwołują się do tej lektury.

Myślę, że wiele zwyczajów ludowych weszło do tradycji naszego polskiego kościoła.

– Oczywiście. Nikt nie wyobraża sobie Bożego Narodzenia bez pasterki – mszy świętej o północy. To jest bardzo konkretne nawiązanie do momentu kiedy to właśnie w Betlejem pasterze paśli swoje stada, a Anioł oznajmił im radość wielką o narodzeniu Zbawiciela, zaś wszyscy pobiegli obejrzeć Nowonarodzonego.

Wyjeżdżał Ksiądz z misjami do wielu krajów. Wydaje mi się, że nie wszędzie praktykowana jest tradycja mszy pasterkowych.

– Bywa to bardzo różnie. Często łatwizna bierze przysłowiową górę& Podziwiam ludzi na Wschodzie, którzy pomimo zakazów gromadzili się np. na ruinach kościoła, w domach, aby chociaż namiastkę owej pasterki przeżyć.

Swięta Bożego Narodzenia, nam Polakom zamieszkałym w Europie kojarzą się nieodłącznie z zimą , śniegiem, ale przecież na drugiej półkuli jest właśnie lato.

– Moi współbracia pracują niemal na całym świecie, wielu z nich np. w Brazylii. Opowiadali mi, że trochę dziwne to uczucie, kiedy w kolędzie śpiewa się np. „płacze z zimna&”, a na dworze jest ponad 40 stopni ciepła i pot cieknie po plecach. Na przykład w Brazylii przeżywanie Bożego Narodzenia wyrażane jest radością spontaniczną połączoną z tańcem. To inna mentalność tych ludzi sprawia, iż potrafią przeżywać inaczej. My jesteśmy – nazwijmy to – bardziej umiarkowani.

O potrawach świątecznych mówić możnaby wiele. Na tradycyjnych polskich stołach nie może zabraknąć barszczu, potraw z ryb, wypieków i deserów z maku, ale niewątpliwie nadzwyczajnym polskich „specjałem” jest opłatek.

– Opłatek jest ciekawym zjawiskiem i gdzie indziej go nie spotykamym, aczkolwiek kilka nacji próbuje go od nas zapożyczyć. Ja tego doświadczałem w wielu krajach. Niemcy, Amerykanie chętnie zapraszają polskiego księdza, aby im pokazał ten nasz zwyczaj. A sam opłatek sięga tradycją do pierwszych lat chrześcijaństwa, kiedy to odprawiano jeszcze msze święte w katakumbach, kiedy niewiele osób w tych mszach mogło uczestniczyć. Wtedy przynoszono tam chleb, który był błogosławiony i roznoszono go potem tym wszystkim, którzy uważali się na chrześcijan, a którzy w konkretnej liturgii nie uczestniczyli. I tym chlebem dzielono się z tymi ludźmi na znak błogosławieństwa i tych darów, które Chrystus Pan dawał podczas mszy świętej.Opłatek jest nawiązaniem do chleba przaśnego, zjadanego przez Zydów, ale najistotniejsze jest to, że opłatek jest symbolem dzielenia się tym co dobre i szlachetne. Jego kolor też o tym świadczy.Dlatego też w wieczór opłatkowy towarzyszy nam atmosfera podniosłości i często przebaczenia. Szukamy wówczas w zakamarkach serca tego co chcemy powiedzieć, a jest to wybitna okazja, by życie swoje naprawić.

31 grudnia kończy się rok kalendarzowy, a za sześć dni obchodzimy święto popularnie zwane Swiętem Trzech Króli.

– Tak. Rok liturgiczny kończy się Niedzielą Chrystusa Króla, ale my jako zwykli ludzie istniejemy w czasie i dlatego początkiem roku mamy zwyczaj polecania Bogu spraw dla nas ważnych. Swięto Trzech Króli to Swięto Objawiania Pańskiego. Wiemy o tym z przekazu ewangelicznego, że trzej mędrcy wyruszyli na poszukiwanie Nowonarodzonego Zbawiciela i w tym pokłonie, który przyszli mu złożyć jest znak objawienia się Chrystusa całemu światu i dlatego to święto nazywa się Swiętem Objawienia Pańskiego.Z tym świętem wiąże się zwyczaj pisania na drzwiach po wizycie kolędowej trzech literek: K+M+B i do tego data. Dlaczego tak się to pisze? Jest to nawiązanie do imion Trzech Króli : Kacper, Melchior i Baltazar, ale to jest wytłumaczenie na użytek nasz ludowy. Tak naprawdę te trzy litery oznaczają bardzo piękne zdanie, które brzmi: ” Chryste błogosław to mieszkanie” i taka jest istota tego napisu.

Serdecznie Księdzu dziękuję za rozmowę i myślę, że warto znać i przekazywać naszym dzieciom i wnukom tajniki owej wiedzy, za którą kryje się Polska.

Bozena Bogdanska-Szadai